Sunday, October 22, 2023

SILVESTRE PEROS, SR.: "Pateg ti Ayat ken Pannuporta Dagiti Annak"



KADAGITI annak a lallaki ken manugang a babbai, kaay-ayoda nga awagan iti "Tata." Wen, isu dayta ni Silvestre Peros, Sr.
Sakbay ti Baro a Tawen, Disiembre 31, 1916, nayanak ni Silvestre idiay Santo Domingo, Ilocos Sur. Nayasawa ken ni dati Herminia Torricer, karrubana.
Narigat ti panagbiag dagiti Peros. Agtrabaho ni Silvestre a kas maysa nga agpampanday tapno maitedna ti naan-anay a pannuporta iti pamiliana, a supusopan ti bassit a mateggedan ni Herminia nga aglako iti kumporme dita.
Idi tawen 1945, simmangpet dagiti sakada recruiters iti Filipinas manipud Hawaii tapno agala wenno agawis kadagiti ubbing ken napigsa a lallaki nga agtrabaho iti plantasion ti kaunasan ken kapinyaan.
Inawat a siraragsak ni Silvestre ti dimteng nga opurtunidad. Nagpirma iti kontrata uray ti kasukat daytoy iti panangpanawna ti ubing nga asawa ken dagiti annakna, da Greg ken Nenita.
Nagrubbuat ti barko nga S.S. Maunawili a nagluganan dagiti lallaki iti pantalan ti Salomague, Ilocos Sur, idi Enero 1946. Inesponsoran ti Hawaiian Commercial & Sugar Company ni Silvestre. Nagnaed dagitoy a lallaki iti Camp 13 idi nakasangpetda iti Maui. Kinabbalay ni Silvestre dagiti sumagmamano a sakada. Nagtrabaho ni Silvestre a kas fertilizer maintenance ken irrigation system maintenance-man agingga a nagretiro iti trabaho idi tawen 1978.
Para ken ni Silvestre, naliday ti biagna iti kampo gapu ta kailiwna unay ti nabati a pamiliana. Ket iti bulan ti Hulio 1946, napasangpeten ni Silvestre ti pamiliana iti Hawaii. Maysa ti pamilia ni Silvestre kadagiti nagindeg iti Camp 13 iti daydi a tiempo.
Idi 1950, nagdesision da Silvestre ken Herminia a nasaysayaat a lugar met laeng ti Filipinas a pagdakkelan dagiti annakda. Inyawid ngarud ni Silvestre ti sibubukel a pamiliana a nagsubli iti Filipinas. Kalpasanna, nagsubli met laeng iti Hawaii nga is-isuna.
Kadagidi a tiempo, ekspektaren met idin ni Herminia nga ipasngayna ti anakda a lalaki bayat ti kaaddana iti Filipinas. Nayanak ngarud ti maysa a nalungpo nga ubing ket pinanagananda iti Silvestre, Jr. Kinapudnona, ti ammoda idi mayanak daytoy iti barko a naglugananda a nagsubli iti Filipinas. Ngem iti Santo Domingo ti nagpasngayan ni Herminia idi Enero 3, 1951.
Manipud ubbing agingga iti agtutubo, dakkelen dagiti annakda Silvestre ken Herminia, isut' gapuna a nagdesisionda a napimpintas a maimatanganda nga agpadpada ti panagdakkel dagitoy.
Kalpasan ti siam a tawen, idi 1960, nagsubli ti sibubukel a pamiliana iti Hawaii malaksid laeng ken ni Aurea gapu ta addan asawa daytoy iti dayta a tiempo, ngem nakapan met laeng iti Hawaii kalpasan ti sumagmamano a tawen.
Iti panagsublida iti Hawaii, nagnaedda iti Camp 4. Naipasngay ti sabali pay nga anakda a lalaki, ni Jesse, idi Marso 19, 1962. Manipud kampo kuatro, immakarda iti numero 6 increment gapu ta mannarimaan idin a rebrebbaen ti HC & S ti nasao a kampo.
Naragsak ni Silvestre iti panagtitipon ken panagguummongda nga aggagayyem iti old Kahului Shopping Center. Agay-ayamda iti baraha, checkers ken hanafuda iti sirok ti kayo ti monkeypod.
Kaay-ayo pay ni Silvestre ti agatendar iti "biangan" [cockfight] a kaduana ti gayyemna, ti Dios-ti-aluadna Mr. Jesus Tesoro, maysa met laeng a sakada. Dagitoy nga aktibidad ti pangibusanna ti orasna. Sabali laeng ti talento ni Silvestre nga agpukis. Kaaduanna, isu ti mamukis ti buok dagiti gagayyemna.
Agpada a manangipateg ken managayat a nagannak da Silvestre ken Herminia.
Iti naminsan, adda nakakita ken ni Herminia a naggapu iti swap meet a bitbitna ti bay-ong ti nagduduma a prutas, nateng, kappi/rasa ken ikan. Magustoan ni Herminia ti mapan agparut ti ruot ken agdalus iti lawlaw ti pagtaengan dagiti annakna. "Napintas a watwat ti bagi," kunana.
Naparaburan da Silvestre ken Herminia iti innem a community-minded ken church-oriented nga annak:
*Ni Aurea Tagorda ti inauna. Nayasawa iti Dios-ti-aluadna a Reynante Tagorda. Maysa a retirado a Medical Records employee iti Hale Makua. Aktibo kadagiti sumagmamano a Filipino Community Clubs. Lima ti annakda kadaydi nagawan nga asawana. Isuda: Vic [Joanne], Gene, Leilani [Marcus] Badley, Robert [Mary Jane], Richard [Carolyn], ken 13 ti appokoda.
*Maikadua ni Nenita. Retirado a cook iti Hale Makua ken nayasawa ken ni Rogelio Evangelista, retirado nga empliado ti Hawaiian Telephone Company. Agpadada nga aktibo iti Veterans Activities kasta met iti Filipino clubs ken iti Good Sheperd Church. Maysa ti anakda, ni Edward [Sannah, ken dua ti appokoda.
*Ni Greg ti maikatlo. Retirado a Police Lieutenant, nayasawa ken ni Petra Domingo, retirado iti Maui County Housing Specialist. Aktibo dagitoy iti Maui ken Statewide Filipino Clubs, kasta met iti Christ the King Church kas lector, Eucharistic Minister ken Baptism Preparation. Agpada nga ahente dagitoy iti Real Estate para iti Peros Realty. Tallo ti annakda: ni Gregory "Jay" [Lorelle], Peggy ken Pamela. Dua ti appokoda.
*Ni James, ti maikapat. Maysa a mail-carrier, nayasawa ken ni dati Prescilla Paet, maysa a nurse. Kaay-ayoda ti makipaset kadagiti aktibidad ti komunidad kas iti panagserbi iti simbaan, ti St. Anne idiay Waihe'e. Dua dagiti annakda: Jason [Cecilia] ken Melissa. Dua dagiti appokoda.
*Ti maikalima isu daydi Dios-ti-aluadna a Sylvester, Jr., maysa a Realtor, nayasawa ken ni dati Lucy Cabalo, retirado a mangisursuro. Karamanda Sylvester ken Lucy kadagiti Filipino Community Clubs, MEO, kasta met iti simbaan mainaig iti kina-ministro ti Christ the King Church, Finance, Baptism Preparation ken Grief Support Ministry. Ni Sylvester Jr., ti agtagikua iti Peros Realty Company. Dua ti annakda, Lianne [Mike] Peros-Busch ken Sherman Luke.
*Ni Jesse ti inaudi, maysa nga Horizon Air System Analyst, nayasawa ken ni Anne Setera, maysa nga Application Specialist for Financial Aid iti Clark College idiay Vancouver, Washington. Pasetda iti Little League group ti anakda. Katekistada iti St. John Evangelist Church idiay Vancouver.
Maysa ti anakda, ni Zachary.
Balakad ni Tata Silvestre idi kadagiti ubbing ken agtutubo: "Mapan agbasa iti eskuela, gun-oden ti panagadal para ti nasaysayaat a panagbiag. No awan ti adal, awan napintas a biag."
Kadagiti nataengan kunana: "Makitipon kadagiti pada a nataengan, agpinnadamag, agiinnistoria, agay-ayam iti baraha, sakura ken checkers. Agtalinaed a naragsak."
Nagdennada Tata ken Nana iti agarup 68 a tawen. Kuna dagiti annakda: "Bigbigenmi ti pateg ti ayat ken pannuportada kadagiti annak, appoko ken appoko ti tuod."
.
.
.
.
.
SILVESTRE PEROS, SR.: "Pateg ti Ayat ken Pannuporta Dagiti Annak"
Rudy Ram. Rumbaoa
ammuenpaydaytoysakada.blogspot.com

[nabulod ti ladawan a nausar]

Friday, August 4, 2023

RICARDO CASIO: Isla ti Paraiso, Baro a Biag Kenkuana


[Kaabay ni Ricardo Casio ti winning machine
iti panagay-ayamna idiay Las Vegas]




[Rebecca Saldua, Ermelita Casio, Ricardo Casio, ken Eric.
Naala ti ladawan iti panagkasangay ni Ricardo.]




AM-AMMO ni Ricardo Casio a kas "Cardo" kadagiti gagayyem ken am-ammona. Manipud Narvacan, Ilocos Sur, a nakayanakanna, nagturong iti Hawaii idi 1946.

Kadua ni Ricardo dagiti ginasut a lallaki iti panagturongna iti Hawaii, a maymaysa laeng ti gagemda amin: "sapulen ti naranraniag a masakbayan ken gasat iti isla ti paraiso." Ta narigat ken awan ti natalged a pagtrabahuan idi a tiempo. Sa maysa pay, lepleppas ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat.

Nayanak ni Ricardo idi Enero 28, 1924 iti nalengleng a barrio ti Parparia, ili ti Narvacan.

Ammo ni Ricardo no kasano ti rigat ti panagbiag, ta napasaran ken namulagatanna daytoy manipud kinaubingna. Ket gapu ti daytoy, no mabalbalin, dina kayat a mapadasan ti rigat a linak-am dagiti nagannakna. 

Agtawen laeng ni Ricardo iti 22 idi madesisionanna ti mapan iti Hawaii. Naawat a naglugan iti barko nga S.S. Maunawili babaen iti bileg ti petision ti Dios-ti-aluadna Jose Cabanayan. Ket apaman a nakasanglad ti barko a naglugananda iti pantalan ti Kahului, Maui, dagus nga inlugan ida dagiti personnel ti Hawaiian Commercial & Sugar Company [HC &S] iti trak karaman dagiti dadduma pay a lallaki a pakaibilangan da Alejandro Cambe ken Pedro Cabudol tapno maitulodda iti kampo a pakaibalayanda, iti Camp 13. Masarakan daytoy a kampo iti nagbaetan ti Puunene ken Kihei, ngem nagbalin itan a kataltalonan ken pagmulaan ti unas.

Maysa a pagwadan a plantation camp ti Kampo Trese. Naulimek a lugar. Napalawlawan daytoy iti kaunasan. Saan pay nga aspaltado wenno sementado dagiti kalsada a kumamang iti kampo idi. Sa maysa, kabatoan ken tapoktapok ti pagnaan. Adda met pampubliko a banio ken kasilias. Ngem idi mapaseraan ti kampo idi tartaraudi ti tawen 1950s, immakar ni Ricardo iti sabali a kampo, iti Alabama Camp nga asideg iti kiskisan ti Puunene.

Iti uneg ti nasao a kampo, naragsak dagiti lallaki nga agindeg ditoy nupay nagtitiponan ti sabali a puli ta adu dagiti aktibidad a maang-angay kas paset metten ti pagliwliwaanda. Kas koma iti Rizal Day Celebrations ken punsionan. Wenno paboda, birthday ken buniag. Amin dagitoy a pasken ket nalatak idin iti kampo. Ngem kas iti Kampo Trese, napaserraan ti Alabama Camp idi 1963. Immakar manen ni Ricardo iti Kahului, iti Naholo Circle.

Pagpiaanna ken ni Ricardo, trabahuenna ti aniaman nga idiaya ti HC &S kenkuana. Kas koma ti panaglammua, pasuyotanna iti pestisidio dagiti ruot ken uray pay iti panangimaniher ti irigasion. Nagbayag dita a trabaho agingga a nagretiro idi 1986. 

Kuna ni Ricardo nga adu a rigatna iti trabaho, ngem inan-anusanna. Agawat laeng iti 50 sentimo kada oras a panagtrabahona nga agmalmalem. No dadduma, aglabes pay iti walo nga oras, wenno ti naituding nga oras a panagplanto iti trabaho. Inan-anusanna ketdi. Pinampanunotna ti masakbayan ti pamiliana. Ngem sakbay ti panagretirona, napadasanna pay laeng ti nagawat iti 7 a doliar iti kada oras a panagtrabahona iti kataltalonan.


Taldiap iti Ina a Daga a Naggapuan
Iti Filipinas kabayatan ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat, nagserbi ni Ricardo iti Philippine Army babaen ti mandar ken panangiturong ti gobierno iti Estados Unidos.

Immuna a nayasawa ken ni dati ken Dios-ti-aluadna Veronica Acoba. Awan ti anakda, ngem nagadaptarda iti tallo nga ubbing: Nagnaed ni Richard idiay South Carolina ken nayasawa ken ni Karen. Lima ti annakda a lallaki.

Dagiti dua pay a naadaptar nga ubbing isu da: Valerie, adda iti Nevada ken nayasawa ken Jeff Farley; ken ti maysa isu ni Robert, adda iti Maui. Ni Imelda ti kasimpungalanna, ken addaanda iti uppat nga annak.

Iti maikadua a gundaway, nagasawa manen ni Ricardo. Ni Ermelita "Mely" Elevena ti pili ti puso ni Ricardo. Ket segun ken ni Ricardo, managayat ken manangipateg ni Mely. Tubo iti Tayum, Abra, ni Mely ken nagam-ammoda laeng ken ni Ricardo babaen ti penpal.

Linagip ni Ricardo a nayam-ammo laeng kenkuana ni Ermelita babaen ti maysa a nasinged a gayyemna, ni Eusebia Cabudol. Nagkasar dagti dua iti Manila idi Marso 3, 1980. Ket kalpasan iti nakurang a walo a bulan, idi Nobiembre, simmaruno ni Ermelita iti Hawaii. Naparaburan dagitoy nga agasawa iti maysa a nalungpo nga anak a lalaki, ni Eric.

Nagtrabaho ni Eric iti Maui Hansen Distributor. Balligi met a negosiante ni Mely. Nalatak dagiti creative craft ken goods a lako ni Mely kadagiti Carft Fairs ken kadagiti lokal a pagtagilakuan ken merchandize iti Maui.

Maysa nga avid fan reader iti Bannawag ni Ricardo. Paggugustona a buyaen dagiti paboritona a pabuya ken telenovela iti Filipino channels malaksid ti kanayon a panagbiahena nga agturong iti Las vegas tapno agliwliwa.

Kuna ni Ricardo kadagiti kapatadana: "Agragsak, nanamen ti bunga ti rigat nangruna no nagretirokan. Sansanen ti agwatwat, agkararag para iti nasaysayaat a salun-at."

Binalakadanna dagiti agtutubo: "Denggen dagiti nagannakyo. Ipangag ti pammagbagada. Saan koma nga ipalubos a payagos ti panunot kadagiti madi nga aramid ti dadduma nga agtutubo. Agbasa. Agbalin a manakman."

Da met la Ricardo ken Ermelita ti nagbalin nga instrumento iti pannakapetision dagiti kakabsat ken pampamiliada tapno makaadakda ken padasen ti biag a maited ti Hawaii kadakuada.

Dagiti kakabsatda a lallaki ken babbai: Ignacio Casio [pimmusayen], Librado Casio, Artemio Casio, Juanita Casio [agnaeden iti Filipinas], Revelina Casio, ken Petra Casio [pimmusayen].
.
.
.
.
.
RICARDO CASIO: Isla ti Paraiso, Baro a Biag Kenkuana
Rudy Ram. Rumbaoa
ammuenpaydaytoysakada.blogspot.com

[nabulod dagiti ladawan a nausar]

Wednesday, July 26, 2023

QUIRINO OBRERO PAET: Manipud Taleb Agingga iti Maui



[Idi nagkallaysa da Quirino ken Lucia, Abril 2o, 1941
iti Christ the King Church, Paing Bantay, Ilocos Sur]





NAYANAK ni Quirino Obrero Paet idi Setiembre 18, 1917 iti Taleb, Bantay, Ilocos Sur. Maysa ni Quirino a 1946 sakada ken karaman kadagiti rinibribu a lallaki nga inawis ti Hawaiian Sugar Planters Association a napan nagtrabaho iti kapinyaan ken kaunasan ti Hawaii.

Kas met la ti rason dagiti immuna a lallaki a napan iti Hawaii, kayat ni Quirino nga itag-ay ti kinarigat ti panagbiagda. Arapaapna a mabaddekan ti aw-awaganda iti "isla ti paraiso," ken tapno sapulenna metten sadiay ti naraniag a masakbayan ti ing-ingungotenna a pamilia.

Saan ngarud a nagpamayang ni Quirino, nagpirma a dagus iti katulagan tapno mairaman a mangged iti Hawaii. Kadua ni Quirino ti kabsatna, ni Pedro. Nagluas dagitoy a lallaki manipud iti pantalan ti Salomague iti Cabugao, Ilocos Sur a naglugan ti barko a managan ti S.S. Maunawili idi Enero 14, 1946. Nabati ti kaingungotna, ni Lucia ken dua nga annakda, da James ken Teresita Marinas.

Ket kas paset ti kontrata dagiti sakada, naikkanda iti "free round trip ticket" nga agsubli iti Filipinas no kayatda nga usaren iti aniaman nga oras ken tiempo.

Apaman a nakasangpet dagitoy a lallaki iti Hawaii, nagsardeng ti naglugananda a barko iti isla ti Oahu sakbay a nagturong iti pantalan ti Kahului, Maui.

Nagkabbalayda Quirino ken Pedro iti Spanish B Camp iti Puunene a kadua pay dagiti sumagmamano a lallaki a kinaguyog ken nadanonanda iti kampo kas koma kada: Johnny Fontanilla, Claro Ramos, Ciano Fontanilla ken sabsabali pay.

Iti panagindeg da Quirino ken Pedro iti nasao a kampo, maymaysa a banyo ken kasilyas ti pagsisinublatanda nga usaren.

Idi Mayo 20, 1946, nagluas da Lucia, James, Teresita ken Precila a nagturong iti Hawaii. Napanda nakipagnaed kada Quirino ken Pedro iti nasao a kampo.

Iti departamento ti crystallization of molasses ti kiskisan ti asukar ti nagbalin a trabaho ni Quirino. Trabahona daytoy iti agarup duapulo ket dua a tawen. Kalpasanna, immakar iti panggedan ni Quirino, nagtrabaho daytoy iti Pacific Construction Company. Di nagbayag, napan iti Kaanapali Golf Course. Timmulong a nagmula bayat ti pannakapatakder ti Kaanapali Beach Resort Hotel.

Kadagita a tiempo, adda idi bukod a "yard maintenance" ni Quirino kas part-time job-na. Ken kamaudiananna, nagtrabaho pay iti Maui Sunset kas grounds keeper ket nagretiro iti trabaho gapu ti problema iti salun-at.

Iti uneg ti kampo, marambakan ti Rizal Day idi. Naragsak ti pannakarambak daytoy nga okasion segun ken ni Quirino. Saan la a dayta, mapili pay ti Rizal Day Queen idi babaen ti pannakaaramid ti social dancing. Ti nasao a social box ket kaarngi met laeng ti pasala a social dance iti Filipinas no sadino, agtitinnawar ken kinangatuan ti bid dagiti lallaki. Ti mapagasatan a kangatuan ti bid, isu ti maikkan iti gundaway a makayawid iti nasao a social box ken umuna a mangisala kadagiti queen contestants. Ti kangatuan a maur-or a kuarta manipud kadagiti makisalip a babbai, isu ti mabalangatan a reyna ti Rizal Day Queen. Saan la a dayta, maikkan pay ti porsiento dagiti kontestant manipud iti maur-or a kuarta.

No dadduma, agbayag iti sumagmamano nga aldaw ti Rizal Day. Karaman iti parambak ti athletic competition relays, nagduduma nga ay-ayam, open market ken uray pay "biangan" wenno ti makuna a pallot.

Maysa pay ti Puunene Theater a nalatak a recreational center dagiti sakada idi a tiempo a mangipabuya iti Filipino a pelikula kas ti "Darna" ken ti nalatak a komediante, "Dolphy," ken dadduma pay a pelikula.

Adu dagiti Filipino idi ti mapan agbuya iti nasao pagsinean. Kaabay ti nasao a pagsinean ti Teri's Snack Shop a kukua da Teresita ken Cris Sevilla. Sabali lang ti Oda's 10 cents bread ken Hamada saimin a nalatak a panganan kadagidi a tiempo. Adda pay grocery home delivery ni George Guererro, maysa met laeng a sakada.


Da Quirino ken Lucia Paet


Nagtaraken ti pamilia Paet kadagiti dingnguen [kumporme dita], ken isuda met laeng ti agparti. No dadduma, pauragada ti partienda kadagiti karrubada. Saan la a dayta, nagmula pay dagitoy nga agasawa iti nagduduma ti klasena a nateng [ta idi a tiempo, maipalubos pay laeng ti agmula iti talon wenno daga a saanmo a tagikua].

Naparaburan da Quirino ken Lucia Paet iti sangapulo ket tallo nga ambisio, community-oriented nga annak:

Umuna, ti hanai daughter ni Teresita, nayasawa ken ni Clemente Fontanilla. Dua ti annakda ken tallo ti appokoda. Nagtrabaho ni Teresita iti Hawaii Planters Association.

Ni James ti maikadua ken nayasawa ken ni Kathleen. Tallo ti annakda ken lima ti appokoda.

Maikatlo ni Pricila ken nayasawa ken James Peros. Dua nga annak, dua nga appoko.

Ni Gloria ti maikapat ken nayasawa ken ni Ongolea Filo.

Maikalima ni Sally Paet.

Maikanem ni Lucille a nayasawa ken ni Larry Smith. Maysa ti anakda.

Ni Shirley Ponciano ti maikapito. Dua ti annakna.

Maikawalo ni Victoria, nayasawa ken Wayne Fukumoto. Dua met ti annakda.

Ni Rene Akina ti maikasiam, nayasawa ken ni Thomas Akina. Tallo ti annakda ken uppat ti appokoda. 

Maikasangapulo ni Teresita a nayasawa ken ni Gary Piquet. Maysa ti anakda.

Maikasangapulo ket maysa ni William Quirino Paet, Jr.

Ni Amelia ti maikasangapulo ket dua. Nayasawa ken ni Steven Lee. Dua ti annakda.

Ti inaudi ken maikasangapulo ket tallo isu ni Joseph Andrew Paet.


Mamati ken pabor da Quirino ken Lucia iti katolika nga edukasion para kadagiti annak. Nagbasa dagiti annakda iti Christ The King School ken St. Anthony High School. 

Ket tapno adda nayon a gastosen dagiti annakda iti eskuela, nagdalus
dagiti annakda kalpasan ti klase kadagiti classrooms, cafeteria,  banyo, ken dadduma pay iti uneg ti inaladan ti eskuela.

Kas nakairuaman a tradision ni Filipino, imbaon da Quirino ken Lucia dagiti annakda iti kolehio. Kalpasanna ti panagturposda, nagsapul iti trabaho tapno matulonganda ti nagannakda iti gastuen dagiti nabatbati pay a kakabsat nga agbasa iti kasta, amin nga annak da Quirino ken Lucia ket makaturpos iti kolehio.

Adda pay sabali a tradision dagiti ag-Paet. No tiempo ti Paskua, agtitipon amin a pamilia iti maymaysa a lugar. No adda man agindeg iti kaparanget nga isla wenno iti Mainland, mapanda iti naisangrat a pagtaengan a pagkikitaan, pagdadnonan ken pakaangayan ti okasion. Sangsangkamaysa ti pamilia a mangrambak iti Paskua.

Idi napan ni Monsignor Osmundo Calip iti Maui, pinalagipanna dagiti Filipino nangruna kada Quirino ken Lucia a nagatendar iti misa a dida lipatan dagiti nabati a kameng ti pamiliada iti Filipinas. Idi 1950, binukel ni Monsignor Calip ti Filipino Catholic Club.

Linagip ni Gloria Filo ti naragsak a panagkaduada ken ni Quirino. "Kanayonak nga itugot idi no adda sports event nga atendaranna, agbuya iti pasala ken uray pay agbuya ti pallot. No saan, tulongak nga agparti iti manok, baboy ken kalding."

Iti biang da Pricila ken Rene kunada: "Managsangaili da Tang ken Nang. Adu a tao ti umay iti balay. Pasangbayenmi ida. Pakanemmi ida. Maysa pay a kayat dagiti nagannakmi ket ti panagdaldalus saan la nga iti aglawlaw no di pay iti bukod a bagi. Kayatdakam' idi a kanayon a mapan makimisa ken impakitada kadakami ti kinaimbag. Managdisiplina ni Nanang ngem agpadada a nagayat a dumakkelkami a natudio."

Linagip pay ni Pricila a duada ken ni Sally ti nangkuyog ken ni Quirino a nagpa-Filipinas idi 1986 tapno agbakasion kalpasan ti naunday a panawen a nagindeg iti Hawaii. Naaramatna met laeng ti libre a round trip ticket-na kas paset ti nailanad iti kontrata idi naawis a napan nagtrabaho iti Hawaii idi 1946 ket dita ti nagrugianan ti pakasaritaanna a manipud Taleb agingga iti Maui.

Pimmusay ni Quirino idi Agosto 9, 1992.
.
.
.
.
.
QUIRINO OBRERO PAET:
Manipud Taleb Agingga iti Maui
Rudy Ram. Rumbaoa
ammuenpaydaytoysakada.blogspot.com

[nabulod dagiti ladawan a nausar]


Tuesday, July 18, 2023

DOMINGO ILUSTRISIMO: Maysa a Sakada, naglako ti prutas ken nateng iti tawenna a 95


[Nabulod ti ladawan a nausar,
Maysa kadagiti impinta ni Macario Pascual,
"The Sakada Series."]





ITI nagkorosan ti South Papa ken Puunene Avenue iti Kahului, Maui, makita ti fruit and vegetables stall iti sango ti maysa a balay. Ditoy ti paggatangan dagiti ka-Filipinoan kadagiti nalaka a presko a prutas ken nateng. Uray dagiti sabsabali a puli, naawis ken nasurotanda met ti gumatang ditoy ta mannakigayyem ti akinkua ken mangimaton-- ti sakada nga agtawen iti 95, ni Domingo Ilustrisimo.


Ngem Asino ni Domingo Ilustrisimo?
Nayanak ni Domingo Ilustrisimo idi Agosto 3, 1912 idiay Sinait, Ilocos Sur.

Naglugan ni Domingo a nagpa-Hawaii iti barko nga S.S. Lincoln iti pantalan ti Salomague idi 1931. Dakkel ketdi a sakripisio ken determinasion ti inaramid ni Domingo nga agtawen laeng 19 idi panawanna ti pamiliana. Umabot iti makabulan a nagbiahe iti taaw ti barko a naglugananna sakbay a nagtengda ti isla ti Hawaii.

Ket segun ken ni Domingo, adda sumagmamano a bagyo ti nasagangda iti katengngaan ti taaw bayat a naglayag ti barko a naglugananna. Ngem intangsitna ketdi a napigsa ti resistansiana gapu ta saanna man pulos napadasan ti nagsakit a kas kadagiti padana a sakada a nagbiahe.

Makaisem a linagip ni Domingo dagiti gagayyem a nakalugananna iti barko a kas kada Rico Agdeppa ken Herman, ti nagbalin a kabbalayna  ngem dina malagipen ti apeliedona.

Simmanglad ti barko a naglugananda iti pantalan ti Honolulu ket kalpasanna, nagluas met la ti barko a nagturong iti Maui idi Agosto 15, 1931.

Nagtrabahoda a dagus iti Hawaiian Commercial & Sugar Company [HC & S]. Nabayadanda ti $1.oo iti kada aldaw a panagtrabahoda.

Agbunag ken agbagkat kadagiti maputed a kayo ti unas ti trabaho ni Domingo iti HC & S. Agpasuyot pay iti erbisidio [herbicides].

Malagip pay ni Domingo ti Dios-ti-aluadna Felix Pontanilla [ama ti nagkonsehal iti Maui, Joe Pontanilla] ti kinasayaatna kadakuada ken maipannakkel a lider dagiti Filipino. "Ammonakay' nga ipateg, isakit ken tulongan," kuna ni Domingo.

Inlawlawag pay ni Domingo ti panagsaad ken situasionda iti kampo. Naragsak a saan ti biag a nakaibalayanda. Ti kampo ket adda iti asideg ti Haole Clubhouse, ken abay laeng ti kiskisan [mill] iti Kahului.

Kuna ni Domingo a maysa pay a karagsakan a paset ti biag iti kampo ket isu ti panagparti kadagiti tarakenda a dingnguen [ken paset metten ti linglingayda kalpasan ti trabaho]-- kas ti baboy, manok ken uray pay ti "pinugpogan" a kalding ken baka.

Awaganda iti pinugpogan, kayatna a sawen, mapuoran ti dingnguen babaen ti panagaramat iti torch kalpasan a madalusan ken maikkat ti dutdot ken lalaemna. "Naimas ti karne daytoy ta presko. Ti "kilawen" ti kaimasan," kunana.

Ti kilawen a kunada ket naiwa a karne ken no dadduma, adda bassit nayonna a taba ken malaokan ken matempla iti suka, natadtad a laya ken papait. Kaaduan a pagteng a maaramid ti kastoy ket no nalpasen ti trabaho ken pagdidinnawatan wenno pagbibingayanda met laeng ti karne ti dingnguen a maparti nga agindeg iti uneg ti kampo. Maaramid tunggal lawas.

Idi tawen 1962, nagdesision ni Domingo nga agbakasion iti Filipinas tapno mapan mangasawa.

Agtawen ni Domingo iti singkuenta iti dayta a tawen a panagawidna. Kalikagumanna ti mangilanding [ti sabali nga awag dagiti sakada ti mapan mangasawa].

Nagasat ketdi ni Domingo ta nasarakan dagiti kabagianna ti asawaenna iti Filipinas-- maysa a nalasbang ken ubing a balasang iti nagan a Teresita Ezcueta. Ket kas paset ti tradisiontayo nga ilokano, napan dimmanon ken nangas-asawa ni Domingo karaman ti partido ti lalakkian.

Iti laksid a damo pay laeng a nagkita da Domingo ken Teresita iti personal, makuna nga adda panagayatda iti tunggal maysa. Gapu ta maysa laeng a bulan ti naited a bakasion ni Domingo, inalistuanda nga inurnos ti panagkallaysada banag met a naawatan ni Teresita ti kalikagum ti lalaki.

Awan ngarud nagbalin a tubeng iti relasionda. Nataming ti kasar ket nagbalin a nangayed ti selebrasion a naangay iti Sinait, Ilocos Sur.

Kalpasan ti sumagmamano laeng nga aldaw, nagsubli ni Domingo iti Hawaii.

Idi tawen tawen 1966, simmaruno ni Teresita a nagpa-Hawaii tapno makidenna ken ni Domingo bilang asawa.

Tawen 1976 idi nagawid dagiti Ilustrisimo iti Filipinas tapno nanamenda ti ragsak ti biag a nagbannoganda. Nagretiro ngaminen ni Domingo iti HC & S a nagobraanna. Nagnaedda iti Manila iti dua a tawen. Nakapundarda iti bassit a negosio a pangalaanda ti inaldaw a pagbiagda, ngem daksanggasat ta sinerrek ida ti mannanakaw ti namindua daraas. Gapu ti daytoy a pasamak, nagdesisionda a nagsubli iti Hawaii idi 1978 ta ammoda a nataltalged met laeng ditoy a lugar.


Naparaburanda da Domingo ken Teresita iti dua nga annak a lalaki--
Ni Alvin, inaunaan. Nayanak idi Setiembre 15, 1968. Simrek a nagsoldado iti dua a tawen kalpasanna, nagtrabaho iti Dorvin Leis Company. Nayasawa ken ni Tessie. Naaddaanda iti uppat nga annak: da Tiara, Telvin, Tisha ken Trevlyn.

Ni Arnold ti buridek, nayanak idi Disiembre 1o, 1971. Napan met nagsoldado. Maysa a karpintero. Adda met bunga ti ayan-ayatda ken ni Ariana [girlfriend-na], ni Chato.

Kameng ni Domingo iti Sinaetanian Organization ken Veteran Organization. Magustoanna unay ti agay-ayam iti hanafuda [sakura cards], ken kaay-ayona a kaay-ayam dagiti appokona.

Nalatak ti nagan da Domingo ken Teresita gapu ti lako a prutas ken nateng. Di mabilang dagiti ka-Filipinoan a karaman dagiti sabali a puli ti mapan gumatang ti tagilakoda iti sango ti balayda. Pamiliar kadagiti lokal a Filipino dagiti produkto a mailako a kas ti sibuyas, bawang, laya, kamatis, tarong, okra, marunggay, nagduduma a klasena a prutas, kdpy.

Ti pannakapnek dagiti kustomer a gumatang iti mailako ti kalikaguman unay dagitoy nga agasawa. Iti inaldaw a makaam-ammo kadagiti pada a Filipino, makisarsarita kadakuada, no ania ti kaudian a damag iti Filipinas ti pasaray ken kaaduan a tiempo a pangibusan da Domingo ken Teresita ti oras kadagiti kustomerda.

"Kasta ti biag iti Hawaii," kuna ni Domingo. "Uray nagretirokan iti trabaho, masapul ti bagi ti naan-anay nga ehersisio. Dimo ipalubos nga agsalug ti salun-atmo malaksid no dimo kabaelan. Iti tawenko a nobenta singko, ha, agtrabahoak latta!" inggibusna.
.
.
.
.
.
DOMINGO ILUSTRISIMO: Maysa a Sakada, naglako ti prutas ken nateng iti tawenna a 95
Rudy Ram. Rumbaoa
ammuenpaydaytoysakada.blogspot.com